ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಪಾರಂಪರ್ಯವಾಗಿ ನಡೆದುಕೊಂಡು ಬರುತ್ತಿರುವ ಪ್ರಮುಖ ಸಂಸ್ಕಾರಗಳಲ್ಲಿ ಬ್ರಹ್ಮೋಪದೇಶ ಒಂದು. ಯಜ್ಞೋಪವೀತ ಅಥವಾ ಉಪನಯನ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಈ ವಿಧಿ, ಗಂಡು ಮಗುವನ್ನು ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ, ಶಿಸ್ತು ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳತ್ತ ನಡೆಸಿ ಒಯ್ಯುವ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಒಂದು ಮಾರ್ಗವಾಗಿದೆ. ಅನೇಕರು ಈ ಸಂಸ್ಕಾರವು ಏಕೆ ಮುಖ್ಯ? ಏಕೆ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಗಂಡು ಮಕ್ಕಳಿಗೇ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ? ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆ ಕೇಳುತ್ತಾರೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಉತ್ತರ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಮೂಲಭೂತ ತತ್ತ್ವಗಳಲ್ಲಿ ಅಡಕವಾಗಿದೆ.
ಬ್ರಹ್ಮೋಪದೇಶ ಎಂದರೆ “ಗುರುವಿನಿಂದ ಬ್ರಹ್ಮ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಪಡೆಯುವ ಪ್ರಾರಂಭ” ಎಂಬರ್ಥ. ಈ ಸಂಸ್ಕಾರದಿಂದ ಮಗು ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸಕ್ಕೆ ಯೋಗ್ಯನೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಪ್ರಕಾರ, ಮಗುವಿಗೆ ಗಾಯತ್ರಿ ಮಂತ್ರವನ್ನು ಜಪಿಸುವ ಹಕ್ಕು ಮತ್ತು ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಇವೆರಡೂ ಈ ದಿನದಿಂದ ದೊರಕುತ್ತವೆ. ಗಾಯತ್ರಿ ಮಂತ್ರ ಜಪ ಮಾನಸಿಕ ಏಕಾಗ್ರತೆ, ಜ್ಞಾನಪ್ರಾಪ್ತಿ ಮತ್ತು ಆತ್ಮಶುದ್ಧಿಯನ್ನು ಬೆಳೆಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ. ಈ ಸಂಸ್ಕಾರದ ಮೂಲಕ ಮಗು ಶಿಸ್ತು, ಅಧ್ಯಯನ, ನೈತಿಕತೆ ಮತ್ತು ಕುಟುಂಬ-ಸಮಾಜದ ಕರ್ತವ್ಯಗಳ ಕುರಿತು ಅರಿವು ಹೊಂದುತ್ತದೆ.
ಹಿಂದಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ, ವೇದಾಧ್ಯಯನ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಕರ್ತವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಗಂಡು ಮಕ್ಕಳ ಪಾತ್ರ ಹೆಚ್ಚಾಗಿರುವುದರಿಂದ ಈ ಸಂಸ್ಕಾರ ಅವರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಕಾಲ ಬದಲಾಗುತ್ತಿರುವಂತೆ, ಈಗ ಅನೇಕ ಕುಟುಂಬಗಳು ಮಗಳನ್ನು ಸಹ ವೇದಅಧ್ಯಯನ, ಮಂತ್ರ ಜಪ ಮತ್ತು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸುತ್ತಿರುವುದು ಸಂತೋಷಕರ ಬೆಳವಣಿಗೆಯಾಗಿದೆ.
