ಹಿಂದು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಮದುವೆ ಒಂದು ಪವಿತ್ರ ಸಂಸ್ಕಾರ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮದುವೆಯು ಜೀವನದ ಅಷ್ಟಮಾ ಸಂಸ್ಕಾರವಾಗಿದ್ದು, ಅದು ಕೇವಲ ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಯಿಂದ ಮತ್ತೊಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ಸಂಬಂಧವಲ್ಲ, ಇದು ದೈವೀ ಬಾಂಧವ್ಯವಾಗಿದೆ. ಮನೂಸ್ಮೃತಿಯಲ್ಲಿ 8 ವಿಧದ ವಿವಾಹ ಪ್ರಕಾರಗಳನ್ನೂ ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಬ್ರಹ್ಮ ವಿವಾಹ (Brahma Vivaha):
ಇದು ಅತ್ಯಂತ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ವಿವಾಹ ಪ್ರಕಾರ. ಇಲ್ಲಿ, ಹೆಂಡತಿಯನ್ನು ಆಕೆಯ ತಂದೆ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಮತ್ತು ಶೀಲವಂತರಾದ ಒಬ್ಬ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನಿಗೆ ಕೊಡುವುದು. ವಧುವಿನ ಕುಟುಂಬವು ಯಾವುದೇ ಬೇಡಿಕೆಗಳನ್ನು ಇಡುವುದಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಯಾವುದೇ ಹಣಕಾಸಿನ ವಹಿವಾಟು ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ಇಲ್ಲಿ ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖ ಸ್ಥಾನವಿದೆ.
ದೈವ ವಿವಾಹ (Daiva Vivaha):
ಈ ಮದುವೆಯಲ್ಲಿ ಹೆಂಡತಿಯನ್ನು ಯಜ್ಞವೊಂದರ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಪುರೋಹಿತ ಅಥವಾ ಯಜ್ಞಕರ್ಮದಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನಿಗೆ ಕೊಡುವುದು. ಇದರರ್ಥ ದಾನವನ್ನು ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಮಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಆರ್ಷ ವಿವಾಹ (Arsha Vivaha):
ಈ ವಿವಾಹದಲ್ಲಿ ವರನು ಹೆಣ್ಣುಮಗಳ ತಂದೆಗೆ ಒಂದು ಗೋವು ಅಥವಾ ಹಸು ನೀಡುತ್ತಾನೆ. ಇದು ವ್ಯಾಪಾರ ಅಥವಾ ವ್ಯವಹಾರವಲ್ಲ, ಆದರೆ ವಧುವನ್ನು ಪಡೆಯಲು ನೀಡುವ ಧರ್ಮಬದ್ಧ ದಕ್ಷಿಣೆ. ಇಲ್ಲಿ ಉಡಾಫೆ ಇಲ್ಲದೆ, ಸರಳವಾಗಿ ವಿವಾಹ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.
ಪ್ರಾಜಾಪತ್ಯ ವಿವಾಹ (Prajapatya Vivaha):
ಇಲ್ಲಿ ತಂದೆ ವಧುವನ್ನು ಕೊಡುವಾಗ ‘ಧರ್ಮವನ್ನು ಪಾಲಿಸು, ಬೆಳೆಸು, ಬೆಂಬಲಿಸು’ ಎಂಬ ಆಶಯದಿಂದ ವರನಿಗೆ ಕೊಡುತ್ತಾನೆ. ಇದು ಬ್ರಹ್ಮ ವಿವಾಹದ ಸಮಾನವಾದದ್ದು, ಆದರೆ ಇಲ್ಲಿಗೆ ಧರ್ಮ ಕಾರ್ಯಗಳು ಮುಖ್ಯವಾಗುತ್ತವೆ.
ಗಾಂಧರ್ವ ವಿವಾಹ (Gandharva Vivaha):
ಇದು ಪ್ರೇಮ ವಿವಾಹವಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ವಧು ಮತ್ತು ವರ ಪರಸ್ಪರ ಸಮ್ಮತಿಯಿಂದ, ಯಾವುದೇ ಮಂತ್ರ, ಯಜ್ಞ, ಅಥವಾ ಕುಟುಂಬ ಅನುಮತಿಯಿಲ್ಲದೆ ವಿವಾಹವಾಗುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಕೇವಲ ಪ್ರೀತಿ ಮತ್ತು ಆಕರ್ಷಣೆಯ ಆಧಾರದಲ್ಲಿದೆ.
ಅಸುರ ವಿವಾಹ (Asura Vivaha):
ಈ ವಿವಾಹದಲ್ಲಿ ವರನು ಹಣ, ಆಭರಣ ಅಥವಾ ಬಲದಿಂದ ವಧುವನ್ನು ಬಲವಂತವಾಗಿ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗುವ ವಿವಾಹ. ಇಲ್ಲಿ ವರನ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿತ್ವ ಅಥವಾ ಸಂಪತ್ತೇ ಮುಖ್ಯವಾದ ಅಂಶವಾಗುತ್ತದೆ. ಧರ್ಮದ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಇದನ್ನು ತಪ್ಪು ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ರಾಕ್ಷಸ ವಿವಾಹ (Rakshasa Vivaha):
ಈ ವಿವಾಹದಲ್ಲಿ ಹೆಣ್ಣನ್ನು ಬಲವಂತವಾಗಿ ಅಪಹರಿಸಿ, ಆಕೆಯ ಕುಟುಂಬದ ವಿರೋಧದ ನಡುವೆಯೂ ವಿವಾಹ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಯುದ್ಧದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಧರ್ಮಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಕಾರ ಇದು ಹಿಂಸಾತ್ಮಕವಾದ ವಿವಾಹವಾಗಿದೆ.
ಪೈಶಾಚ ವಿವಾಹ (Paishacha Vivaha):
ಇದು ಅತ್ಯಂತ ನೀಚವಾದ ವಿವಾಹ ಪ್ರಕಾರ. ಇಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬ ಪುರುಷನು ನಿದ್ರಿಸುತ್ತಿರುವ ಅಥವಾ ಅಚೇತನ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿರುವ ಮಹಿಳೆಯ ಜೊತೆ ಶಾರೀರಿಕ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿ ಬಳಿಕ ಅವಳನ್ನು ತನ್ನ ಹೆಂಡತಿಯಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತಾನೆ. ಧರ್ಮಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಈ ವಿವಾಹವನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಈ 8 ವಿಧದ ವಿವಾಹಗಳಲ್ಲಿ ಬ್ರಹ್ಮ ವಿವಾಹವನ್ನು ಶ್ರೇಷ್ಠವಾಗಿತ್ತೆಂದು ಶಾಸ್ತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ತಿಳಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇತರ ಕೆಲವು ಪ್ರಕಾರಗಳು ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಅಸ್ವೀಕಾರಾರ್ಹವಾಗಿದ್ದು, ಇವತ್ತಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅವು ಅನುಸರಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ವಿವಾಹ ಪ್ರಕಾರಗಳು ಹಿಂದು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ವೈವಿಧ್ಯತೆಯನ್ನು ಹಾಗೂ ಕಾಲಾನುಸಾರ ವಿಕಾಸವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ.
