ತ್ರಿವೇಣಿ ಗಂಗಾಧರಪ್ಪ
ಅಸಾಧಾರಣ ಪುರಾತತ್ತ್ವ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಶಿಲ್ಪ ಸಂಗ್ರಹಾಲಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಭವ್ಯವಾದ ಬಂಡೆಯ ಮೇಲಿರುವ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಗ್ವಾಲಿಯರ್‌ನ ಚತುರ್ಭುಜ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ನೋಡದೆ ಯಾರೂ ಅಲ್ಲಿಂದ ಹೋಗುವ ಮಾತೇ ಇಲ್ಲ. ಚತುರ್ ಎಂದರೆ ನಾಲ್ಕು ಮತ್ತು ಭುಜ್ ಎಂದರೆ ತೋಳುಗಳು. ಹಾಗಾಗಿ ಇದರ ಅಕ್ಷರಶಃ ಅರ್ಥ ನಾಲ್ಕು ತೋಳುಗಳುಳ್ಳವನು ಎಂದು ಅಂದರೆ ಅಕ್ಷರಶಃ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಸಮರ್ಪಿತವಾದ ದೇವಾಲಯ ಇದಾಗಿದೆ.
ಅಂಕುಡೊಂಕಾದ ಪಶ್ಚಿಮ ಮಾರ್ಗದ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ, ಬಮಿಯಾನ್‌ನ ಕಳೆದುಹೋದ ಬುದ್ಧರನ್ನು ಹೋಲುವ ಜೈನ ಪ್ರವಾದಿಗಳ ಅಗಾಧವಾದ ಬಂಡೆಯ ಏಕಶಿಲೆಗಳ ಸರಣಿಯನ್ನು ನೋಡಲಿ ಎರಡು ಕಣ್ಣು ಸಾಲದು. ಇದನ್ನು ಹೊಕ್ಕುವ ಹಾದಿ ಹಾದಿ ಅಷ್ಟೇನೂ ಸುಲಭವಲ್ಲ. ಯಾವುದೇ ಕಾರುಗಳನ್ನು ಅನುಮತಿಸದ ಕಲ್ಲುಮಣ್ಣುಗಳ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಗಬೇಕಾದ ಕಠಿಣವಾದ ದಾರಿ. ಅಷ್ಟು ಪ್ರಯಾಸಪಟ್ಟು ಬಂದಿದ್ದಕ್ಕೂ ಪ್ರತಿಫಲವಿದೆ. ಉತ್ತಮ ವೀಕ್ಷಣೆಯ ಜೊತೆಗೆ ಐತಿಹಾಸಿಕ ದೃಶ್ಯ ಕಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಕೆತ್ತಲಾದ ಪ್ರಪಂಚದ ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ʻಸೊನ್ನೆʼ ಇಲ್ಲಿದೆ. ಜೊತೆಗೆ ಇದು 1857 ರ ದಂಗೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ರಾಣಿ ಲಕ್ಷ್ಮೀಬಾಯಿ ಕೊನೆಯುಸಿರೆಳೆದ ಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ.
ಚತುರ್ಭುಜವು ಗ್ವಾಲಿಯರ್ ಕೋಟೆಯಲ್ಲಿನ ಬಂಡೆಯ ಮುಖದಲ್ಲಿ ಕ್ರಿ.ಶ.875 ರಲ್ಲಿ ವೈಲ್ಲಾಭಟ್ಟನ ಮಗ ಅಲ್ಲಾ ಮತ್ತು ಇಂದಿನ ಮಧ್ಯಪ್ರದೇಶದ ಭಾರತದ ನಾಗರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ನಾಗರಭಟ್ಟನ ಮೊಮ್ಮಗನಿಂದ ಉತ್ಖನನ ಮಾಡಲ್ಪಟ್ಟ ಹಿಂದೂ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದೆ. ದೇವಾಲಯಗಳ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾದ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಶೂನ್ಯವನ್ನು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸಲು “O” ಎಂಬ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಚಿಹ್ನೆಯ ಮೊದಲ ಶಾಸನವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಆದರೂ ಬಕ್ಷಲಿ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯನ್ನು ಶೂನ್ಯದ ಆರಂಭಿಕ ಬಳಕೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯವು ಈಗಾಗಲೇ ತಿಳಿದಿರುವ ಮತ್ತು ಶೂನ್ಯದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಬಳಸುವ ಕಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಕೆತ್ತಲಾದ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಾಚೀನ ಶಿಲಾಶಾಸನವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.
ಇದು 12 ಅಡಿ (3.7 ಮೀ) ಬದಿಯ ಚೌಕಾಕಾರದ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಸಣ್ಣ ದೇವಾಲಯವಾಗಿದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು ಕೆತ್ತಿದ ಕಂಬಗಳಿಂದ ಬೆಂಬಲಿತವಾದ ಪೋರ್ಟಿಕೋ ಇದೆ. ಸ್ತಂಭಗಳು ಯೋಗ ಆಸನ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಧ್ಯಾನ ಮಾಡುವ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳ ಉಬ್ಬುಗಳನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ. ದೇವಾಲಯದ ಚಾವಣಿಯು ಧಮ್ನಾರ್ ದೇವಾಲಯದಂತೆಯೇ ಕಡಿಮೆ ಚೌಕಾಕಾರದ ಪಿರಮಿಡ್ ಆಗಿದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಗೋಪುರ ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ನಾಗರ ಶೈಲಿಯಾಗಿದೆ, ಇದು ನಿಧಾನವಾಗಿ ಚೌಕಾಕಾರದ ಯೋಜನೆಯೊಂದಿಗೆ ವಕ್ರವಾಗಿದೆ, ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಏಕಶಿಲೆಯ ಬಂಡೆಯಿಂದ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಇದು ವಿಷ್ಣು (ವೈಷ್ಣವ), ನಂತರ ಶಿವ (ಶೈವಿಸಂ) ಮತ್ತು ಒಂಬತ್ತು ದುರ್ಗೆಯರ (ಶಾಕ್ಟಿಸಂ) ಸ್ತುತಿಯೊಂದಿಗೆ ತೆರೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಶಾಸನವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಪ್ರತಿದಿನ 50 ಹೂವಿನ ಹಾರಗಳನ್ನು ನಿಯೋಜಿಸುವ ಉದ್ಯಾನವನವೂ ಇದೆ.
‘ಶೂನ್ಯ’ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ: 2013 ರಲ್ಲಿ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಬರಹಗಾರ ಅಲೆಕ್ಸ್ ಬೆಲ್ಲೋಸ್ ಗ್ವಾಲಿಯರ್‌ನ ಚತುರ್ಭುಜ್ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ನಿರ್ವಾಣ ಬೈ ನಂಬರ್ಸ್ ಎಂಬ BBC ರೇಡಿಯೊ ಸಾಕ್ಷ್ಯಚಿತ್ರಕ್ಕಾಗಿ ಸಂಶೋಧನೆಯನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಲು ಭೇಟಿ ನೀಡಿದ್ದರು.
ದಿ ಗಾರ್ಡಿಯನ್‌ಗೆ ಬರೆದ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಅನುಭವಗಳನ್ನು ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತವಾಗಿ ಹೇಳುತ್ತಾ, ಶೂನ್ಯವನ್ನು ಒಂದು ಮತ್ತು ಒಂಬತ್ತರವರೆಗಿನ ಸಂಖ್ಯೆಗಳಷ್ಟೇ ಮುಖ್ಯವೆಂದು ಮೊದಲು ಪರಿಗಣಿಸಿದವರು ಭಾರತೀಯರು ಎಂದು ಹೇಳಿದರು. “ಶೂನ್ಯವು ಏನನ್ನೂ ಸೂಚಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಶೂನ್ಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯಿಂದ ಪಡೆಯಲಾಗಿದೆ. ಶೂನ್ಯ ಎಂದರೆ ಒಂದು ರೀತಿಯ ಮೋಕ್ಷ. ನಮ್ಮ ಎಲ್ಲಾ ಆಸೆಗಳು ಶೂನ್ಯವಾದಾಗ, ನಾವು ನಿರ್ವಾಣ ಅಥವಾ ಶೂನ್ಯ ಅಥವಾ ಸಂಪೂರ್ಣ ಮೋಕ್ಷಕ್ಕೆ ಹೋಗುತ್ತೇವೆ” ಎಂದು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ.
ಹಲವಾರು ಕಾರಣಗಳಿಂದ ದೇವಾಲಯ ಭಾಗಶಃ ಹಾನಿಗೊಳಗಾಗಿದೆ, ಅದರ ಗೋಪುರವನ್ನು ಪುನಃಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚಿನ ಆಂತರಿಕ ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ಕಾಣೆಯಾಗಿವೆ. ಗ್ವಾಲಿಯರ್‌ಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿದರೆ ಒಮ್ಮೆಯಾದರೂ ಈ ದೇವಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ಕೊಟ್ಟು ಬನ್ನಿ.
